Vàng da ở trẻ sơ sinh: Khi nào là bình thường, khi nào cần lo?

Một trong những điều khiến nhiều bậc phụ huynh hoang mang nhất chính là vàng da ở trẻ sơ sinh, khi làn da và tròng trắng mắt của bé ngả sang màu vàng. Liệu đó có phải là dấu hiệu bệnh lý đáng lo, hay chỉ là hiện tượng tự nhiên của trẻ mới chào đời?
Hãy cùng tìm hiểu để biết khi nào vàng da là bình thường, và khi nào cha mẹ cần đưa bé đi khám ngay nhé!

Vàng da ở trẻ sơ sinh là gì?

Vàng da là tình trạng phổ biến ở trẻ sơ sinh

Vàng da là tình trạng da và mắt của trẻ có màu vàng do sự tích tụ bilirubin (một sắc tố vàng được tạo ra trong quá trình phân hủy hồng cầu).
Ở người lớn, gan sẽ xử lý và đào thải bilirubin ra khỏi cơ thể. Nhưng ở trẻ sơ sinh, gan chưa phát triển hoàn chỉnh, chưa đủ khả năng chuyển hóa lượng bilirubin tăng cao sau sinh, nên dẫn đến hiện tượng vàng da.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 60% trẻ đủ tháng và 80% trẻ sinh non sẽ bị vàng da trong những ngày đầu sau sinh. May mắn là đa số đều là vàng da sinh lý, tức là hoàn toàn bình thường và sẽ tự hết.

Vàng da sinh lý – Hiện tượng bình thường ở trẻ sơ sinh

Vàng da sinh lý là gì?

Vàng da sinh lý là hiện tượng da và mắt trẻ hơi ngả vàng nhẹ, thường xuất hiện từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 3 sau sinh, đạt đỉnh trong khoảng 5 ngày đầu, rồi tự biến mất sau 1–2 tuần (hoặc tối đa 3 tuần ở trẻ sinh non).

Đây là phản ứng tự nhiên khi cơ thể bé đang thích nghi với môi trường bên ngoài, hoàn toàn không nguy hiểm nếu bé vẫn bú tốt và khỏe mạnh.

 Dấu hiệu nhận biết vàng da sinh lý

• Da bé vàng nhẹ, thường bắt đầu ở mặt và cổ, sau đó lan xuống ngực, bụng, rồi đến tay chân.
• Màu vàng không đậm và không lan đến lòng bàn tay, lòng bàn chân.
• Khi ấn nhẹ lên da (ví dụ vùng trán hoặc ngực), da chuyển sang trắng rồi vàng lại.
• Bé vẫn bú tốt, ngủ ngon, phản xạ bình thường, tăng cân đều.
  

 Nguyên nhân gây vàng da sinh lý

• Phân hủy hồng cầu sau sinh: Trẻ có nhiều hồng cầu khi còn trong bụng mẹ, và sau sinh, các tế bào này vỡ ra, tạo ra bilirubin.
• Gan chưa hoàn thiện: Gan của trẻ sơ sinh chưa đủ khả năng xử lý và đào thải bilirubin ra ngoài.
  

Khi nào vàng da ở trẻ sơ sinh là bất thường?

Bố mẹ không nên chủ quan khi bé bị vàng da

Không phải mọi trường hợp vàng da đều vô hại. Một số trường hợp có thể là vàng da bệnh lý, cần được thăm khám và điều trị ngay để tránh biến chứng.

Dấu hiệu cảnh báo vàng da bệnh lý

Cha mẹ nên đưa trẻ đi khám ngay nếu thấy những dấu hiệu sau:

• Vàng da xuất hiện sớm (trong 24 giờ đầu sau sinh).
• Màu vàng đậm dần, lan đến lòng bàn tay, lòng bàn chân.
• Vàng da kéo dài hơn 2 tuần ở trẻ đủ tháng, hoặc 3 tuần ở trẻ sinh non.
• Trẻ bú kém, ngủ li bì, lừ đừ hoặc quấy khóc nhiều.
• Phân có màu nhạt, nước tiểu sẫm màu.
• Bé sốt, co giật, cong người hoặc khóc thét.

Những dấu hiệu này có thể báo hiệu tăng bilirubin máu nặng, hoặc các bệnh lý tiềm ẩn như:

• Bất đồng nhóm máu giữa mẹ và con (ví dụ mẹ Rh- và con Rh+).
• Nhiễm trùng sơ sinh.
• Bệnh gan bẩm sinh hoặc tắc mật.
• Thiếu enzyme hoặc rối loạn chuyển hóa.

 Biến chứng nguy hiểm: Vàng da nhân não

Nếu nồng độ bilirubin trong máu tăng quá cao, bilirubin có thể xâm nhập vào não, gây tổn thương hệ thần kinh trung ương, gọi là vàng da nhân não (kernicterus).
Biến chứng này có thể dẫn đến bại não, chậm phát triển, điếc hoặc tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Vì vậy, việc phát hiện sớm và theo dõi sát là vô cùng quan trọng.

 Cách điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh

Tùy mức độ, bác sĩ có thể áp dụng:

1. Quang trị liệu (chiếu đèn):
   Phương pháp phổ biến nhất hiện nay. Ánh sáng xanh giúp chuyển bilirubin thành dạng dễ hòa tan, để bé đào thải qua nước tiểu và phân.
2. Thay máu:
   Áp dụng khi bilirubin quá cao hoặc vàng da do bất đồng nhóm máu mẹ – con.
3. Hỗ trợ tại nhà (trường hợp nhẹ):
   Một số bé có thể được điều trị bằng áo chiếu đèn di động (BiliBlanket) tại nhà, nhưng cần có chỉ định và theo dõi y tế.

 Lưu ý: Không nên tự đặt trẻ dưới ánh nắng mặt trời để chữa vàng da vì tia UV có thể gây hại cho làn da mỏng manh của bé.

 Làm thế nào để phòng ngừa vàng da ở trẻ sơ sinh?

Một số cách phòng ngừa vàng da cho bé mà bố mẹ cần lưu ý

Cha mẹ có thể giảm nguy cơ vàng da hoặc giúp bé phục hồi nhanh hơn bằng những cách đơn giản sau:

1. Cho bé bú sớm và thường xuyên: Bú sữa mẹ ngay trong giờ đầu sau sinh và 8–12 lần mỗi ngày giúp tăng nhu động ruột, đào thải bilirubin nhanh hơn.

2. Theo dõi màu da hàng ngày

• Quan sát da bé dưới ánh sáng tự nhiên, đặc biệt ở mặt, ngực và chân tay.
• Nếu thấy da vàng đậm hơn, lan rộng hoặc bé lừ đừ, bú kém → đưa đi khám ngay.
  

3. Khám sức khỏe định kỳ

• Trẻ nên được kiểm tra vàng da trong 72 giờ đầu sau sinh.
• Với trẻ sinh non, nhẹ cân hoặc sinh mổ, cần theo dõi sát hơn theo hướng dẫn của bác sĩ.

Vàng da ở trẻ sơ sinh đa phần là hiện tượng sinh lý, vô hại và tự hết, nhưng cha mẹ không nên chủ quan. Điều quan trọng là biết cách nhận diện dấu hiệu bất thường, cho bé bú đầy đủ, và theo dõi sát sao trong những tuần đầu.

Nếu bạn nhận thấy màu da bé đậm hơn, kéo dài quá 2 tuần hoặc kèm các dấu hiệu lạ, đừng chần chừ, hãy đưa bé đến bác sĩ ngay để được kiểm tra và điều trị kịp thời.